Michèle Martin en het eindpunt van de Witte Mars

Zopas kwam Guillaume Van der Stighelen nog eens op de radio, om zijn voltijdse carrière van schrijver en columnist aan te kondigen. Dat is uiteraard goed nieuws, ik wens het iedereen toe om van zijn pen te kunnen leven en tussendoor nog te gaan zeilen.

De man heeft zowat anderhalf jaar geleden door een ongeval een volwassen zoon verloren. Nu zijn er wel meer mensen die op een dramatische manier (bestaat er een andere?) een kind verliezen. Maar Van der Stighelen, mede-oprichter van het reclamebureau Duval Guillaume, had de luxe om maanden lang thuis zijn verdriet te kunnen verwerken. Een modale werknemer krijgt hiervoor drie dagen “klein verlet”, zo heet dat.

Mijnheer Van der Stighelen had, mede dankzij zijn enorm sociaal en professioneel netwerk, de gelegenheid om in De Standaard en De Morgen uitvoerig zijn verwerkingsproces publiek te maken, columns te schrijven, mensen te bedanken voor het medeleven,- het helpt natuurlijk allemaal, al is ook dat niet iedereen gegund. Langzamerhand profileerde de man zich als een “opinion leader”, met een overvloedig geciteerde mening over van alles en nog wat.

Nu zijn er allerlei manieren om “opiniemaker” te worden, het is uiteraard geen geboorterecht. Sommigen worden het omdat ze iets te zeggen hebben, anderen door wat ze zijn. Maar intellectuele autoriteit die gebaseerd is op publiek medelijden, dat lijkt toch het gevolg van overmediatisering. Het is een spin-off-effect van de emojournalistiek die vandaag zo overvloedig bedreven wordt. Hoe lang kan men teren op empathie? Eens moet Guillaume Van der Stighelen terug in het gewone leven stappen en zijn in publieke optredens gesublimeerde zelfmedelijden van zich afschudden als een verouderde huid.

Hetzelfde zou men kunnen zeggen van Paul Marchal, vader van de door Marc Dutroux vermoorde An, boegbeeld van de Witte beweging, en nu dus de spilfiguur in het verzet tegen de voorwaardelijke vrijlating van Michèle Martin. Een uitzichtloze strijd, zo blijkt.

 

Complotten en netwerken

Ongetwijfeld heeft Paul Marchal een verdienste als slachtoffer én klokkenluider, in de nasleep van de Dutroux-affaire. Door het politioneel geklungel na de vermissing van An en Eefje, én de rare bokkensprongen van het gerecht na de arrestatie van Dutroux (o.m. het fameuze spaghetti-arrest dat de gedreven onderzoeksrechter Connerotte van de zaak haalde), kon Marchal op 20 oktober 1996 te Brussel 300.000 mensen op de been brengen

Deze “witte” volkswoede was voor alle sociologen en politologen een raadsel, omdat men haar politiek probeerde te lezen. Onterecht: ze was niets meer dan de empathische echo van het persoonlijk rouwproces in hoofde van vader Marchal, die verkoos om dat proces publiek aan te gaan, gekoppeld aan een strijd tegen… tja, tegen wie of wat?

Naar mijn aanvoelen (en nu krijg ik vast weer heel de goegemeente tegen) zat vader Marchal in de knoop met een eigen verdrongen schuldcomplex omtrent de gruwelijke dood van zijn dochter. Had hij de toen 18-jarige An (in het gezelschap van het minderjarige Eefje) wel op vakantie naar zee mogen sturen? Was hij niet op de verkeerde plaats toen de twee meisjes vergeefs op de laatste tram zaten te wachten? Met dit gevoel valt niet te leven, dus wordt de schuld naar buiten geprojecteerd, ver voorbij de daders, in de omtrekken van een vage, demonische machine die het vooral op kinderen gemunt heeft.

De voorlopige vrijlating van Michèle Martin zou een louteringsmoment kunnen betekenen voor vader Marchal, en een ontlasting van het al te lang door de witte waan geplaagde collectief bewustzijn.

In dit wereldbeeld van de gekwelde Marchal was de dood van An het product van een wijd vertakt “pedofiel netwerk” waar Dutroux maar een radertje van was, evenals hypnotiseur Rasti Rostelli, van wie An en Eefje een voorstelling bijwoonden op de avond van hun verdwijning (en die vader Marchal ook voor assisen trachtte te krijgen). Tot in de hoogste kringen werden ontvoerde kinderen en tieners geconsumeerd door machtige perverten, die tussendoor ook allerlei zaakjes regelden. Even kwam zelfs het koninklijk hof in beeld. Deze complottheorie kon echter nooit hard gemaakt worden: ordinaire seksfeestjes à la DSK daargelaten, bleven de “Roze Balletten”, de zwarte missen en de satanische kinderoffers een loos gerucht, het spoor Nihoul bleek een dwaalspoor. 

Het complotdenken dus, als deel van het verwerkingsproces. De confrontatie met het feit dat Dutroux alleen handelde (althans niet binnen een groot netwerk) moet voor Paul Marchal pijnlijk geweest zijn. Vanaf dan richtte hij noodgedwongen zijn pijlen op justitie en het schromelijk in gebreke gebleven politie-apparaat. Maar daar wringt een schoentje. Systeemkritiek is voor de brave, extreem koningsgezinde onderwijzer uit Hasselt een brug te ver. Veeleer klinken vanaf dan restauratieve geluiden door in zijn discours, tegen de corruptie en de verloedering, maar niet tegen de structuren en de macht zelf. Anders gezegd: het optreden van Paul Marchal –en van heel de Witte beweging- is wezenlijk apolitiek, ook al richtte hij op een blauwe maandag de PNPb op, de “Belgische partij voor Nieuwe Politiek”. 

 

Don Quichotte

De strijd van Pol Marchal was en is in hoge mate een strijd met zichzelf. Ze kan alleen psychoanalytisch begrepen worden. Ze is niet toekomstgericht, “progressief”, laat staan revolutionair, maar, integendeel, retrograde en nostalgisch. Ergens was er iets fundamenteel misgelopen en is de wereld krom gaan draaien, en dat moet rechtgezet worden: al het goede ligt in het verleden. Kordate individuen, gelouterd door het lijden, moeten deze gehypnotiseerde samenleving terug op de sporen krijgen en de demonen bannen. Zo wordt de tragische zoektocht van vader Marchal naar zijn verloren dochter, de wens om haar de onschuld terug te schenken die Dutroux haar ontnam, én de poging om in het reine te komen met een persoonlijk schuldbesef, geprojecteerd in een zoektocht naar een verloren wereld van de zuiverheid.

De Dexia-affaire toonde ons de failed state België in een veel onthutsendere vorm, maar ik heb nergens een betoging gezien tegen Mariani, Dehaene, en heel het achterliggende politieke kluwen van belangenvermenging, de frappante vormen van nalatigheid en onkunde, enz.

Half spottend werd hem dan de titel van “witte ridder” toegekend. Het aureool van Paul Marchal was oprecht, strijdvaardig, vertederend, maar ook impulsief, manisch en hyperactief. Een onvoorwaardelijke trouw aan de koning en de monarchie, een grenzeloze goedgelovigheid, en dus een gebrek aan kritisch-analytisch vermogen, kenmerken dit witte idealisme.

Daar zijn tal van voorbeelden van. Toen Albert II hem in 1996 tijdens een persoonlijk onderhoud zei “bel me gerust als er iets is”, nam Marchal dat ook letterlijk en greep verbijsterd naar de telefoon op de dag dat Dutroux ontsnapte. De koning gaf niet thuis, wat dacht u. Recent meende hij na een gesprek met de Clarissen in Malonne begrepen te hebben dat de zusters “de zaak opnieuw zouden gaan bekijken”. Wat de overste nadien in alle toonaarden ontkende: ze hadden hem gewoon met een kluitje in het riet gestuurd. Hilarisch en pijnlijk. En ook de woorden van justitieminister Turtelboom die de slachtoffers meer inspraak beloofde na de protestmars in Brussel (Marchal: “Ik heb een positief gevoel, ik denk dat ze eerlijk is en iets zal veranderen”) bleken gebakken lucht, puur bedoeld als ontmijningstaktiek twee maanden voor de lokale verkiezingen.

 

Surrealisme

 De commotie rond Michèle Martin, die de toepassing van de wet Lejeune eist en die vanzelfsprekend ook krijgt, is de epiloog van een veldtocht die steeds meer een impertinent, Don Quichotte-achtige dimensie kreeg. Dat het gros der Belgen hierin mee stapte zegt veel over België als hopeloos tragi-komisch, repetitief psychodrama. Achteraf bekeken heeft die fameuze massabetoging van 1996 meer weg van een groteske Ensoriaanse optocht, ik denk bijvoorbeeld aan “De Intrede van Christus te Brussel”. Het Belgisch surrealisme ten top dus, maar niet de antithese ervan.

Zo is de beweging rond vader Marchal gedoemd om terapeutisch op te lossen. De Witte Mars is op zijn terminus beland. Er schort van alles aan deze samenleving, de socio-politieke orde, het bestuursapparaat en aan het Belgische regime. Maar verdwenen kinderen vormen, hoe tragisch ook, niet de essentie van het probleem. Zelfs een klungelende justitie niet. De Witte Beweging heeft, als spontane emanatie van het Volksempfinden, veeleer een domper gelegd op het politiek-kritische bewustwordingsproces, en de reële mechanismen van een failed state versluierd.

De Dexia-affaire, bijvoorbeeld, was in dat opzicht  veel onthutsender, maar ik heb nergens een betoging gezien tegen Mariani, Dehaene en heel het achterliggende politieke kluwen van belangenvermenging, de frappante vormen van nalatigheid en onkunde, enz. Dexia alias Belfius heeft zelfs nauwelijks klanten verloren aan dit fiasco, waar onze kinderen en kleinkinderen nog voor zullen opdraaien: de Belg denkt en voelt al te wit.

Terug naar de realiteit dus, weg van de hysterie. Ga eindelijk slapen, Paul. De voorlopige vrijlating van Michèle Martin zou een louteringsmoment kunnen betekenen voor vader Marchal (hij kan hier een voorbeeld nemen aan de verklaring van de moeder van Eefje Lambrecks), en een ontlasting van het al te lang door de witte waan geplaagde collectief bewustzijn. Al had ik een levenslange verbanning van Martin naar Oost-Congo of Zuid-Soedan juridisch en menselijk een elegantere oplossing gevonden. In die contreien kan berouw, als het er is, alleszins in daden worden omgezet.

Moge Paul Marchal eindelijk rust vinden, en moge het spook Michèle Martin oplossen achter de muren van Malonne. En moge de complotemoties plaats maken voor echte, kritische radicaliteit die jammer genoeg (en soms opzettelijk) met extremisme wordt verward. Er is ander werk aan de winkel.

Johan Sanctorum