In mijn loopbaan van kritikaster val ik ook wel eens op toestanden en individuen die bewondering en ontzag afdwingen, en waartegen ik graag alle cynisme laat varen. Zo iemand is Bradley –nu Chelsea- Manning, de Amerikaanse militair die in 2012 voor de krijgsraad werd gebracht wegens het lekken van geheime overheidsinformatie aan de onthullingssite WikiLeaks.
Het verhaal is bekend: Manning was inlichtingenanalist bij het Amerikaanse leger en gestationeerd in Irak. Daar krijgt hij kennis van een door militairen zelf gemaakte video, waarop te zien is hoe ze in de buurt van Bagdad vanuit een helicopter op ongewapende burgers schieten, ook kinderen, plus twee Reuters-journalisten. Cynische commentaren en gelach zijn duidelijk te horen tijdens de slachtpartij. De gechoqueerde Manning speelde het materiaal door aan WikiLeaks, nadat Reuters, die ook van het filmpje wist, eerder tevergeefs via een Amerikaanse rechter geprobeerd had om in bezit te komen van deze beelden. Het schokkende beeldmateriaal vond onder de naam Collateral Murder zijn weg doorheen het internet.
Het Pentagon viste uit dat Manning achter het lek zat, en beschuldigde hem van het publiceren van staatsgeheimen. Hij werd in complete afzondering opgesloten en op 21 augustus 2013 veroordeeld tot 35 jaar gevangenisstraf. Op 17 mei van dit jaar kwam hij evenwel vervroegd vrij na tussenkomst van president Obama, een van diens laatste beleidsdaden.
De soldaat die vrouw werd
Sowieso is Manning een held en een icoon van de vrijemeningsuiting, waar wij, vadsige tweeters en facebookers, naar mogen opkijken. We –en ik reken mezelf daartoe- leuteren en zeiken maar wat tegen de bierkaai, meestal achter een pc-scherm, zonder onszelf existentieel in de weegschaal te hoeven gooien, het kost letterlijk niets. Vanuit een comfortabele cocon wordt tegen de wereld aangekeken en worden meningen uitgespuid, we vinden onszelf stoer en meten ons maskers aan die goed staan. Maar ondertussen moet er altijd wel iemand écht zijn/haar nek uitsteken. Terwijl die andere grote klokkenluider, Julian Assange, echte vedette-allures kreeg, aan het gerecht wist te ontsnappen, internationaal werd gesteund en zelfs door Poetin werd opgevrijd, vegeteerde Mannings weg in eenzame opsluiting. Op dat punt krijgt die Wiki-onthulling een speciale dimensie en moeten we de militair Manning zien als een martelaar van de waarheid.
Maar er is in zijn geval meer aan de hand. Zijn levenspatroon wordt niet gekenmerkt door stoere heroiëk, maar net door twijfel en kwetsbaarheid. Dat is heel bijzonder: een radicale vechter die zijn identiteit in vraag stelt. Daags na de veroordeling verklaarde Bradley Manning een vrouw te zijn en voortaan als Chelsea door het leven te willen gaan,- het resultaat van een jarenlange worsteling met zichzelf en zijn omgeving. Op die manier lijkt de zoektocht naar de waarheid synchroon te lopen met de zoektocht naar zichzelf, volgens de populaire oud-Griekse spreuk “Ken uzelf” (γνῶθι σεαυτόν, gnothi seauton). Door écht te zoeken verandert iemand, en mogelijk ontpopt er aan het einde een vlinder, maar dat is lang niet zeker.
Wat te denken van trieste rupsen zoals Verhoeven en Brinckman, maar ook sterreporters zoals Rudi Vranckx, met een torenhoog ego en hun eigen (ge)lul als maatstaf der dingen? De onderzoeksjournalistiek bestaat bijna niet, omdat ze uitgeoefend wordt door Narcistische handelsreizigers in wereldnieuws. Dat soort zoeken vertrekt van zekerheden en leidt tot niets, behalve tot het aandikken van het zelfbeeld.
Bij Manning is dat helemaal iets anders: zijn ego desintegreert terwijl hij ontdekt. De onthulling impliceert de individuele metamorfose, en vice-versa. De openbaring van zijn vrouw-zijn en de onthulling van het militair-politieke geheim maken deel uit van één ontwikkelingsproces, waardoor hij een bijzondere geloofwaardigheid krijgt. Iemand die zo kan lijden, liegt niet. Andermaal: uit een echte zoektocht komt je niet onveranderd tevoorschijn,- daarom betekent de eis tot consequentie en stabiliteit helemaal niets. La donna è mobile, alles vloeit. Het inzicht dat alle kennis zelfkennis is, en dat we onderweg veranderen, moeten durven veranderen, een huid afgooien en wachten op een nieuwe, maakt van de zoeker een frele, kwetsbare figuur. Dat is iets anders dan de hilarische travestie, het actuele gekletter rond transgenders en lawaaierige Pride-optochten.
Bernini: Apollo en Daphne (1625)
Uiteindelijk is de geboorte van Chelsea de afsluiting van een lange crisis (waarvan het woord “kritiek” afkomstig is), die zich afspeelt in een bastion van de mannelijkheid, –het leger-, met zijn geheimen, ordewoorden en hiërarchie. Het krijgsproces is dan een catharsis, de veroordeling tot landverrader bevestigt, ironisch genoeg, zijn gelijk. Daarom ook “outte” Manning zich daags na de uitspraak over zijn nieuwe seksuele identiteit die eigenlijk al lang sluimerde. Bradley was definitief dood. En de waarheid geboren.
Een mooie vrouw is ze begot geworden, ik sta er versteld van hoe zo’n lelijke nerd ontpopt tot babe. Er zit operastof in, ik denk aan Daphne die in een laurierboom verandert terwijl ze door Apollo achtervolgd wordt. Had Ovidius nog geleefd, hij had die metamorfose van soldaat tot vrouw zeker toegevoegd aan zijn bekende Metamorphoseon libri. Er zal wel wat chirurgisch kunst- en vliegwerk aan te pas gekomen zijn, en ik betwijfel of ze een baarmoeder heeft, maar soit. Ik ga niet zeggen dat ik verliefd op haar ben maar het scheelt niet veel.
Niet de waarheid doet pijn, wel de manier hoe ze wordt. Was de moeder van Socrates geen vroedvrouw?
Johan Sanctorum 